Page 194 - Faaliyet Raporu 2022

Fonksiyonel Lakrimal Organoid Eldesi İçin Morfogenez Odakli Mikrofizyolojik Çevre Geliştirilmesi (TÜBİTAK 2247A Ulusal Lider Araştırmacı No: 121C313 Yürütücü: Doç. Dr. Sinan Güven, 2022-2025): Lakrimal bez tubulo-asinar ekzokrin bir salgı bezidir ve göz yaşı filminin sıvı tabakasında bulunan Oküler yüzeyin homeostazını koruyan elektrolitler ve proteinlerin salgılanmasından sorumludur. Bu bezde meydana gelen aşamalı bir fonksiyon kaybı kuru göz sendromu (KGS) denilen “oküler yüzeye potansiyel hasarı olabilecek, rahatsızlık hissi, görsel bozukluk ve gözyaşı filminin dayanıksızlığına neden olan, gözyaşı ve oküler yüzeyin çok-faktörlü bir hastalığı” olarak tanımlanan bir hastalığa sebep olmaktadır. KGS bulunan kişiler öncelikli olarak yapay göz damlaları ile şikayetlerini azaltmalarına rağmen uzun vadede hastalığın tedavisine lakrimal bezin rejenerasyonu önem kazanmaktadır. Lakrimal bezin yapay olarak geliştirilmesi çalışmaları son yıllarda büyük önem kazanmaktadır.
Bu çalışmada insan uyarılmış pluripotent kök hücreler kullanarak 3B kültür ortamında lakrimal organoidlerinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Proje yürütücüsünün daha önceki bağımsız çalışmalarında 2B için geliştirilmiş olduğu lakrimal organoid farklılaşma protokolü ve mikroakışkan platformları temel alınarak lakrimal bez morfogenezi biyolojik, fiziksel ve biyokimyasal açıdan ele alınmaktadır. Bu doğrultudaki hedefler şu şekilde sıralanabilir; i) lakrimal bez morfogenezinde mekanotransdüksiyonun etkisinin belirlenmesi, ii) lakrimal bez tomurcuklanmasının LGR5 ve büyüme faktörleri gradyanının mekanizmalarının 3B kütür ortamında belirlenmesi, iii)
Hormonel regülasyonun ve otofajinin lakrimal bez dallanma morfogenezindeki rolünin belirlenmesi. Geliştirilen iuPKH kaynaklı lakrimal organoidlerinin ilk defa 3B kültür koşullarında elde edilmesinin yanında çalışma kapsamında sunacakları diğer yenilikler i) ilk defa farelere ortotopik implante edilerek in vivo performansları belirlenecektir, ii) geliştirilen organoidler omik analizler kapsamında transkriptomik ve metabolomik profillemeleri gerçekleştirilecektir.
Proje sonunda elde edilecek veriler insan lakrimal bezin gelişim biyolojisinin anlaşılmasına katkı sunmakla birlikte, kaynaklı kuru göz sendromunun hücresel tedavisine yönelik yeni yöntemlerin geliştirilmesine imkân sağlayacaktır. Aynı zamanda organ-çip teknolojilerinin kullanılmasıyla yeni ilaç aktif maddelerinin test edilmesine bir platform sağlayacaktır.
Kornea Endoteli Dokusunun Kök Hücre ve Biyomühendislik Yaklaşımlarıyla Geliştirilmesi (Yürütücü: Doç. Dr. Sinan Güven, Araştırmacılar: Doç. Dr. Canan Aslı Yıldırım, Dr. Ezgi Karaca Erek, Doç. Dr. Duygu Sağ, Danışman: Dr. Serhat Tozburun, TÜBİTAK 1003, No: 218S989, 2020-2023): Kornea endoteli, özelleşmiş endotel hücre tabakasından oluşmakta olup korneanın iç yüzeyini korumakta ve beslemektedir. Bu tabaka aynı zamanda bir pompa işlevi görerek korneanın ozmotik dengesini düzenlemekte ve şeffaflığını sağlamaktadır. Klinikte en sık karşılaşılan görme kayıplarından biri olan kornea endoteli hasarı günümüzde sadece başka bir insandan transplante edilen endotel tabaka ile tedavi edilebilmektedir. Bu tedavi yaklaşımının en büyük dezavantajı donör bulmanın zorluğu ve hastada meydana gelebilecek immün reaksiyonlarıdır. Bu
Teknolojik Araştırmalar Programı 187